Էկոլոգիա

Մարդը և նրա ապրելու միջավայրը

1.Ինչու են պետք էկոլոգիական գիտելիքները, ինչու առաջացավ <<Էկոլոգիա>> գիտությունը:

Էկոլոգիան գիտություն է օրգանիզմների, նրանց համակեցությունների և շրջակա միջավայրի փոխհարաբերությունների մասին: 

 Այն գիտություն է նաև մարդկային հասարակության ու շրջակա բնական միջավայրի համատեղ զարգացման մասին. ուսումնասիրում է շրջակա բնական միջավայրի կայունացման ու կարգավորման կենսահարույց մեխանիզմները և կյանքի կայունությունն ապահովող գործոնները: Էկոլոգիան հետազոտում է այդ մեխանիզմների խախտման պատճառները և մշակում դրանց դեմ պայքարելու արդյունավետ միջոցներ:

Էկոլոգիայի գիտելիքները մարդուն անհրաժեշտ են բնությունը ավելի խնայողաբար օգտագործելու համար: Եթե մարդ չունենա էկոլոգիական գիտելիքներ, նա չի իմանա թե ինչպես պահպանել և չաղտոտել բնությունը: Մարդը օրեցօր բախվում է տարբեր էկոլոգիական խնդիրների, և դրանց լուծումների մասին անտեղյակ լինել կարող աղետալի լինել շրջակա միջավայրի համար: Էկոլոգիա գիտության առաջացումը պարտադիր էր, որովհետև պետք է լիներ մի ոլորտը որը կկանոնակարգեր, և կսովորեցներ կանոնակարգել բնությունը և նրա ռեսուրսները:

Կենսոլորտի վրա մարդու գործունեության անբարենպաստ ազդեցության սրման՝ այսպես կոչված էկոլոգիական ճգնաժամի պայմաններում խիստ աճում է էկոլոգիայի կիրառական նշանակությունը, առաջ է գալիս գիտությունների, արտադրակարգերի ու արտադրությունների այսպես կոչված էկոլոգացման անհրաժեշտություն: Մշակվում են բնական պաշարների և տարածքների օգտագործման այնպիսի ծրագրեր, որոնք էական ազդեցություն չունենան կենսոլորտի հավասարակշռության վրա:

չ        2.Ինչպիսի միջավայրում է ապրում մարդը, և ինչպես եմ միմյանց վրա ազդում մարդը և շրջակա միջավայրը:

Մարդկությունը զարգացման ճանապարհին, բնության դերը մարդկության զարգացման վրա: Մարդը ապրում է էկոլոգիապես ոչ մաքուր միջավայրում, որտեղ շատ են մթնոլորտը աղտոտող թափոնները: Մարդը ազդեցությունը բնության վրա շատ մեծ է, նա աղտոտում է այն և ոչ ադեկվատ օգտագործում նրա ռեսուրսները: Մարդը օրեցօր ավելի շատ բնության շահագործումը հանգեցնում է մի շարք էկոլոգիական խնդիրների, ինչպիսին են մթնոլորտի աղտոտվածությունը, քաղցրահամ ջրի պակասը, օգտակար հանածոնրի նվազությունը, և այլ խնդիրներ: Մթնոլորտի աղտոտման պատճառները տարբեր են, սկսած ամենահասարակ կենցաղից, մինչև քիմիական գործարաններ: Սովորական ծխախոտի ծուխը նպաստում է մթնոլրտի աղտոտման: Քաղցրահամ ջրի պաշարաների անխնա օգտագործումը տարիներ անց կհանգեցին ահռելի ջրի պակասի: Մարդը չէի կարող զարգանալ առանց բնության, որովհետև ապրում է բնությունում և շահագործում այն: Կենցաղում օգտագործվող ցանկացած նյութ իրենից ներկայացնում է բնության ռեսուրնսներից մեկը, որը մարդու կողմից շահագործվելով վերածվում է կենցաղին անհարաժեշտ իրի:

3.      Ինչպես կառավարել մարդու միջամտությունը բնության վրա: 

 

“Մարդը բնություն է , բնությունը `մարդ”. սարյանական այս խոսքերով պիտի առաջնորդվի յուրաքանչյուրը իր գոյության ընթացքում, քանի որ բնությանը հասցված ցանկացած վնաս  սասանում է մարդկության գոյության ապագան:

      Դեռևս  մարդկության գոյության արշալույսին մարդը  միջամտել է բնությանը , հարմարեցրել է այն իր կարիքներին , բայց մարդ և բնություն փոխհարաբերությունը տարերային  բնույթ չի կրել :

20-րդ դարում պատկերը այլ է : Գիտատեխնիկական նորամուծություններով պայմանավորված մարդու ներգործությունը բնության վրա աստիճանաբար անկառավարելի է դառնում` օզոնային շերտի նոսրացումը, ջերմային էֆեկտի ակտիվացումը , շրջակա միջավայրի թափոնապատումը …

Համաշխարհային  հետազոտությունները վկայում են , որ վերջին չորս տասնամյակների ընթացքում  մարդու բացասական  ներգործությունը բնության վրա ճգնաժամային սահմանագծին է հասել:

Կարծում եմ մարդու ներգործումը բնության վրա կտրականապես արգելել հնարավոր չէ, սակայն կարելի է ավելի հետևողական լինել և սահմանափակել բնության օգտագործումը: Պետք է արգելվեն որսերը, անտեղի ծառահատումները, պետք է մշակվեն միջոցներ որպեսզի օվկիանոսի ջրի պաշարները օգտագործվեն կենցաղում: Ծառահատումները պետք է իրականացվեն միայն հիվանդ և հին ծառերի հետ:

      4.Ինչ է սպասվում մեզ ապագայում: 

 

Գլոբալ տաքացումները կհանգեցնեն նրան, որ երկրագնդի հյուսիսային շրջաններում ձնհալոցներ կլինեն: Կվերջանան օգտակար հանածոները և մարդիկ կմշակեն վառելիքի ստացման այլ միջոցներ, օրինակ վառելիք կարող է հանդիսանալ օվկիանոսի ջուրը: Մարդիկ ավելի շատ կօգտագործեն արևի էներգիան, մեքենաները կաշխատեն արևի էներգիայով:

 

Ջուր

Ջուրն ամենուրեք կենդանություն է պարգևում:

Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ

H₂O

Ջուրն անհոտ, անհամ, անգույն, հաստ շերտում կանաչաերկնագույն երանգով թափանցիկ հեղուկ է: Գազային ջուրը կոչվում է գոլորշի, իսկ պինդը՝ սառույց:

Ջուրը Երկրի վրա ամենատարածված և ամենաշարժուն նյութերից է: Ջրի գոյության տարբեր ձևերը՝ մառախուղը, անձրևը, եղյամը, ձյունը, կարկուտը, սառույցը, պայմանավորված են օդերևութաբանական պայմաններով:

Մարդկության զարգացման սկզբնական շրջանում ջուրն օգտագործվել է խմելու և կենցաղային կարիքների, ավելի ուշ՝ ոռոգման, նավագնացության, ձկնորսության համար:

Տարածվածության և կենսական անհրաժեշտության պատճառով ջուրը միշտ համարվել է կյանքի գոյության սկզբնաղբյուր: Հին հույն փիլիսոփա Արիստոտելն այն դասել է բնության  4 հիմնական տարրերի (կրակ, օդ, հող, ջուր) շարքը: Հին ժամանակներում ջուրը եղել է նաև պաշտամունքի առարկա, և ջրի աստծուն զոհեր են մատուցվել: Հայկական լեռնաշխարհում ջրանցքների ակունքներում կանգնեցնում էին քարակերտ «վիշապներ», որոնք պետք է կենարար ջրանցքը պահպանեին չար աչքից:

Առանց ջրի կյանք չկա. կյանքը, էվոլյուցիոն տեսության համաձայն, առաջացել է ջրում, և ջուր կա յուրաքանչյուր կենդանի էակի օրգանիզմում. մարդը և շատ կենդանիներ գրեթե 2/3 մասով, իսկ որոշ բույսեր մոտավորապես 4/5 մասով կազմված են ջրից: Ջուրն օրգանիզմի հիմնական միջավայրն է, որտեղ ընթանում է նյութափոխանակությունը: Առանց սննդի ավելի երկար կարելի է ապրել, քան առանց ջրի:

Ջուրն զբաղեցնում է Երկրի մակերևույթի 2/3 մասը (361 մլն կմ²), և միայն 1/3 մասն է (149 մլն կմ²) բաժին ընկնում ցամաքին: Ջուրն ամենուր է՝ օվկիանոսներում ու ծովերում, գետերում ու լճերում, գետնի տակ ու հողում: Երկրի հեղուկ ջրի շերտը կոչվում է ջրոլորտ, պինդ ջրի շերտը՝ սառցոլորտ: Ջրոլորտի սահմաններում ջրի ընդհանուր պաշարները կազմում են 1,4 մլրդ կմ³: Ջրային պաշարների 97 %-ը բաժին է ընկնում Համաշխարհային օվկիանոսին, և միայն 3%-ն են կազմում ցամաքի ջրերը: 

Ջուրը ջրածնի և թթվածնի քիմիապես կայուն միացություն է (H₂O): Ունի ջրածնական կապերի խիտ ցանց, ինչը և պայմանավորում է նրա բարձր եռման ջերմաստիճանն ու հալման մեծ տեսակարար ջերմունակությունը: Ջուրը նաև լավ լուծիչ է:

Տարբերում են թեթև և ծանր՝ դեյտերիումային ու տրիտիումային, ջրեր: Նրանում հեշտությամբ լուծվում են բազմաթիվ պինդ, հեղուկ և գազային նյութեր: 0-ից 4^օ տաքացնելիս ջուրը խտանում է. այդ առանձնահատկության շնորհիվ սառած ջրամբարներում ձկները կարողանում են ապրել սառույցի տակ կուտակված ավելի տաք ջրում:

374^օC-ից, որին համապատասխանում է 22.064 ՄՊա (218 մթնոլորտ) ճնշում, բարձր ջերմաստիճանում ջրային գոլորշին այլևս հեղուկի վերածել հնարավոր չէ, այն վերածվում է գազի: Այդ կետը կոչվում է ջրի կրիտիկական կետ: 

Մաքուր ջուրը լավ մեկուսիչ է: Բնության մեջ բացարձակ մաքուր ջուր չկա: Ըստ լուծված նյութերի քանակի՝ ջուրը լինում է աղի և քաղցրահամ: Ջուրը քաղցրահամ է, երբ 1 լիտրում պարունակվում են մինչև 1 գ լուծված նյութեր: 1 գ-ից ավելիի դեպքում այն կոչվում է աղի: Խմելու համար լավագույնն է այն ջուրը, որի 1 լիտրում աղերի քանակը չի անցնում 200–250 մլգ-ից: Քաղցրահամ ջրի պաշարները շատ քիչ են ու կազմում են ընդհանուր պաշարների 3%-ը և խիստ անհավասարաչափ են բաշխված: Կան երկրներ, որտեղ ջուրն առատ է. օրինակ՝ Հյուսիսային Ամերիկայի հյուսիսային մասը հարուստ է ջրերով, իսկ Հյուսիսային Աֆրիկան գրեթե զուրկ է ջրից (Սահարա անապատ):

Քաղցրահամ ջրի հսկայական պաշարներ են պարունակում սառցադաշտերը, որոնց ջուրը մարդուն առայժմ մատչելի չէ: Ներկայումս քաղցրահամ ջուր ունենալու նպատակով փոխում են գետերի հունը` ջրառատ վայրից դեպի սակավաջուր շրջան, այսբերգներ են տեղափոխում և աղազերծում ծովի ջուրը: Օրինակ՝ Քուվեյթում արդեն գործում են աղազերծման 5 խոշոր գործարաններ:

Ծովի ջրում չափազանց շատ ու բազմատեսակ աղեր են լուծված, այդ պատճառով էլ այն խմելու համար պիտանի չէ: Ջրում պարունակվող կալցիումի, մագնեզիումի, երկաթի, ածխաթթվական և ծծմբաթթվական աղերի պարունակությունը պայմանավորում է ջրի կոշտությունը: Այդ նյութերի ոչ մեծ քանակության դեպքում ջուրը համարվում է փափուկ, իսկ շատի դեպքում՝ կոշտ: Կոշտ ջրում վատ են եփվում բանջարեղենն ու միսը: Թեյը կոշտ ջրում վատ է թրմվում, և նրա համային արժեքը նվազում է: Կոշտ ջրով սպիտակեղենը լվանալիս մեծանում է օճառի ծախսը: Մեծ քանակությամբ երկաթի պարունակության դեպքում փոխվում է ջրի գույնը (դառնում է ժանգագույն), զգացվում է մետաղահամ, եռացնելիս կաթսայում գոյանում է գորշ կարմրավուն նստվածք: Խմելու ջրի մեջ կարող են ընկնել վարակիչ հիվանդությունների հարուցիչներ, որոնք ունակ են երկար պահպանվելու և տարածվելու: Խմելու ջրի պիտանիության ցուցանիշը որոշվում է մանրէային թվով, որը 1 օր 37⁰C ջերմաստիճանում պահված ջրի 1 մլ-ում առկա բակտերիաների ընդհանուր թիվն է կամ աղիքային ցուպիկների պարունակությունը:

Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ

Ջուրն անընդհատ «կռվի» մեջ է քարոլորտի հետ: Հոսող ջրերը պոկում են ժայռաբեկորներ, քշում-տանում բերրի հողը, ջարդում-մանրացնում ապարները, քանդում ափերն ու հունը, փորում անդնդախոր կիրճեր, հարթավայրերում կուտակում նստվածքներ և այլն:

Բացառիկ է նաև ջրի դերը արդյունաբերության և գյուղատնտեսության զարգացման գործում. 1 տ պողպատ ձուլելու համար ծախսվում է 100 մ³ ջուր, 1 տ թղթի արտադրության համար՝ 250 մ³, կապրոնի արտադրության համար՝ 5000 մ³, իսկ միջին հզորության ատոմակայանին օրական պետք է 1 մլն մ³ ջուր:

Հոսող ջրի էներգիան մարդն օգտագործել է անհիշելի ժամանակներից՝ ջրաղացներում, իսկ XIX դարից՝ ջրէկներում: Օգտագործվում է նաև մակընթացությունների և ծովային ալիքների էներգիան: Այժմ ամենուրեք արգելված է արդյունաբերական թափոններն ու կեղտաջրերը ջրավազանների մեջ լցնելը: Յուրաքանչյուր ջրային ավազանի աղտոտում բերում է ընդհանուր ջրոլորտի աղտոտման, որն էլ իր հերթին բացասական ազդեցություն է ունենում ամբողջ աշխարհագրական թաղանթի վրա:

Երկրի վրա եղած ջրի ընդհանուր քանակը չի փոխվում և անընդհատ շարժման մեջ է: Ծովերի ու օվկիանոսների, գետերի ու լճերի մակերևույթից ջուրը գոլորշիանում է, մթնոլորտի վերին շերտերում խտանալով՝ առաջացնում է ամպեր, որոնք անձրևի կամ ձյան տեսքով թափվում են Երկրի վրա: Սա ջրի փոքր կամ տեղական շրջապտույտն է: Ավելի բարդ է ջրի համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտը. օվկիանոսից գոլորշիացած ջրի մի մասը թափվում է օվկիանոսի վրա, իսկ մյուս մասը քամիների միջոցով տարվում է ցամաքի խորքը և տեղումների ձևով թափվում այնտեղ: Դրա մի մասը սնում է գետերը, մյուս մասը ներծծվում է՝ առաջացնելով ստորգետնյա ջրեր, կամ կուտակվում լճերի, ճահիճների կամ սառցադաշտերի մեջ և ի վերջո կրկին վերադառնում օվկիանոս: